Một nghiên cứu mới từ Microsoft và Đại học Carnegie Mellon đăng tải ngày 10/2/2025 cho thấy việc phụ thuộc vào AI tạo sinh trong công việc có thể dẫn đến giảm tư duy phản biện và làm suy yếu khả năng nhận thức của con người.
Các nhà nghiên cứu đã khảo sát 319 nhân viên tri thức, thu thập 936 ví dụ về việc sử dụng AI trong công việc, và nhận thấy rằng khi con người tin tưởng vào AI để thực hiện nhiệm vụ, họ có xu hướng giảm sự tham gia tư duy phản biện. Điều này đặc biệt rõ ràng trong các nhiệm vụ thường lệ hoặc có mức độ quan trọng thấp, nơi người dùng chỉ dựa vào AI mà không kiểm tra kỹ lưỡng.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người dùng có xu hướng tạo ra các kết quả ít đa dạng hơn khi sử dụng AI, phản ánh sự thiếu đánh giá cá nhân và tư duy phản biện. Tuy nhiên, trong các tình huống có mức độ quan trọng cao hoặc khi lo ngại về hậu quả của kết quả sai lệch, người dùng thể hiện mức độ tư duy phản biện cao hơn. Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng mặc dù AI có thể cải thiện hiệu suất, nhưng việc sử dụng nó cần được cân nhắc để tránh sự phụ thuộc quá mức và suy giảm khả năng giải quyết vấn đề độc lập của con người.
Bình luận của chuyên gia:
- AI là công cụ hỗ trợ mạnh mẽ nhưng không thể thay thế tư duy phản biện của con người. Sự phụ thuộc quá mức có thể làm giảm khả năng tự đánh giá và sáng tạo.
- Việc sử dụng AI nên đi kèm với cơ chế kiểm soát, giúp duy trì khả năng tư duy độc lập của người lao động.
- Cần có các chiến lược đào tạo để giúp nhân viên hiểu rõ khi nào nên tin tưởng AI và khi nào cần kiểm tra lại kết quả.
Phân tích bối cảnh:
- AI tạo sinh đang trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, từ sáng tạo nội dung đến phân tích dữ liệu.
- Sự tiện lợi của AI khiến người dùng có xu hướng tin tưởng tuyệt đối, đặc biệt trong các công việc thường lệ.
- Các doanh nghiệp đang thúc đẩy việc ứng dụng AI để nâng cao năng suất, nhưng chưa có nhiều biện pháp để đảm bảo tư duy phản biện không bị suy giảm.
- Một số tổ chức và chuyên gia đã bắt đầu cảnh báo về rủi ro của việc “nghĩ ít đi” khi sử dụng AI, dẫn đến những sai sót tiềm ẩn trong quyết định quan trọng.
Tầm nhìn tương lai:
- Sẽ có nhu cầu cao hơn về các khóa đào tạo giúp nhân viên duy trì tư duy phản biện khi làm việc với AI.
- Các công ty có thể triển khai cơ chế “human-in-the-loop” nhằm yêu cầu sự kiểm tra của con người trong các quyết định quan trọng.
- AI có thể được phát triển theo hướng cung cấp nhiều quan điểm khác nhau thay vì chỉ gợi ý một kết quả duy nhất, giúp người dùng duy trì khả năng đánh giá.
- Các nghiên cứu tương lai có thể tập trung vào cách giảm tác động tiêu cực của AI đối với tư duy phản biện mà không làm mất đi lợi ích về hiệu suất.